Wraz z rozwojem nowych technologii i komunikacji elektronicznej coraz częściej robimy zakupy przez internet. Wobec zmieniających się trendów rozwoju handlu, konieczne było wprowadzenie przez prawodawcę odpowiednich uregulowań prawnych gwarantujących pewność obrotu i dbających o interesy obu stron, a w szczególności konsumentów. Niniejszy artykuł ogranicza się do omówienia zasad funkcjonowania sklepów internetowych oferujących sprzedaż towarów (dalej e-sklepów) z punktu widzenia przedsiębiorcy, którego przepisy prawa zobowiązują do przestrzegania szeregu obowiązków, w szczególności informacyjnych. Przyjmując założenie, że klientami e-sklepów są zazwyczaj konsumenci poniższe rozważania będą uwzględniały postanowienia przepisów związanych ze sprzedażą konsumencką.
Należy podkreślić, że w przypadku zakupów przez internet zastosowanie znajdą przepisy dotyczące umów zawieranych na odległość. Internet jest bowiem jednym ze środków porozumiewania się na odległość, a umowy zawierane są bez jednoczesnej fizycznej obecności stron. Wobec tego należy zwrócić uwagę na nową ustawę z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta[1] (dalej jako: nowa ustawa) przyjętą dnia 24 czerwca 2014 r. Ustawa ta implementuje m.in. dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z dnia 25 października 2011 r. w sprawie praw konsumentów[2]. Ustawa wchodzi w życie dnia 25 grudnia 2014 r. Nowa regulacja nakłada na przedsiębiorców prowadzących m.in. sklepy internetowe wiele obowiązków informacyjnych względem konsumentów, a ponadto zmienia niektóre zasady związane z umowami zawieranymi na odległość oraz sposób rozpatrywania reklamacji. W związku z powyższym przedsiębiorcy zobowiązani będą do dostosowania regulaminów świadczenia usług do nowych wymagań ustawowych.
Regulamin e-sklepu – czy obowiązkowy?
W pierwszej kolejności rozważenia wymaga okoliczność, czy przedsiębiorcy prowadzący sklep internetowy zajmujący się sprzedażą wysyłkową towarów są zobowiązani do udostępniania regulaminów. Obowiązek taki nie wynika bowiem wprost z obecnie obowiązujących ustaw regulujących kwestie zawierania umów na odległość ani z nowej ustawy o prawach konsumenta. Należy jednak zwrócić uwagę na ustawę z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną[3]. Ustawa ta określa obowiązki usługodawcy związane ze świadczeniem usług drogą elektroniczną. Zgodnie z art. 8 wspominanej ustawy usługodawca obowiązany jest do udostępnienia na stronie internetowej regulaminu zawierającego informacje określone w dalszych przepisach.
Pozostaje jednak pytanie, czy e-sklepy świadczą usługi drogą elektroniczną. Otóż wydaje się, że tak. Zgodnie z art. 2 pkt. 4 ustawy, świadczeniu usług drogą elektroniczną to wykonanie usługi świadczonej bez jednoczesnej obecności stron (na odległość), poprzez przekaz danych na indywidualne żądanie usługobiorcy, przesyłanej i otrzymywanej za pomocą urządzeń do elektronicznego przetwarzania, włącznie z kompresją cyfrową, i przechowywania danych, która jest w całości nadawana, odbierana lub transmitowana za pomocą sieci telekomunikacyjnej w rozumieniu ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. – Prawo telekomunikacyjne. Wobec tego słuszne jest twierdzenie, że każdy e-sklep świadczy usługi drogą elektroniczną w rozumieniu tej ustawy, chociażby ze względu np. na sposób komunikacji, wymianę danych i informacji, tworzenia zamówień i formularzy. Takie stanowisko prezentuje również Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów[4].
Ustawa w art. 8 ust. 3 stanowi, że regulamin powinien określać w szczególności rodzaje i zakres usług świadczonych drogą elektroniczną, warunki świadczenia usług drogą elektroniczną, w tym: wymagania techniczne niezbędne do współpracy z systemem teleinformatycznym, którym posługuje się usługodawca oraz zakaz dostarczania przez usługobiorcę treści o charakterze bezprawnym, a także warunki zawierania i rozwiązywania umów o świadczenie usług drogą elektroniczną oraz tryb postępowania reklamacyjnego. W regulaminach e-sklepów, które wymagają albo umożliwiają założenie konta wymagającego zalogowania i zapisania w systemie teleinformatycznym danych osobowych powinien znaleźć się zatem np. zapis o możliwości i sposobie usunięcia konta oraz prawie do żądania zaprzestania przetwarzania danych osobowych.
Wobec powyższego pozostaje pytanie, czy obowiązki informacyjne nałożone na przedsiębiorców nową ustawą zobowiązują przedsiębiorców do zmiany regulaminów i dostosowania ich do nowych przepisów. Ustawa w art. 12 stanowi, że przedsiębiorca ma obowiązek udzielić konsumentowi informacji określonych w tym przepisie w sposób jasny i zrozumiały najpóźniej w chwili wyrażenia przez konsumenta woli związania się umową na odległość. Nie istnieje zatem obowiązek umieszczenia wspomnianych informacji w regulaminach. W praktyce jednak bardzo często się zdarza, że regulaminy e-sklepów są kompleksowym zbiorem postanowień realizujących obowiązki informacyjne wynikające z różnych ustaw. Taki stan rzeczy wydaje się wysoce pożądany, ponieważ sprzyja przejrzystości i jasności przekazywanych informacji.
Obowiązki informacyjne
Nowa ustawa nakłada na przedsiębiorców zawierających z konsumentami umowy na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa dodatkowe obowiązki informacyjne (w ustawie jest ich 21). Na omówienie zasługują najważniejsze z nich z punktu widzenia e-sklepów. Poza dokładnymi danymi identyfikującymi przedsiębiorcę, konieczne będzie poinformowanie konsumenta w jasny i zrozumiały sposób o głównych cechach świadczenia z uwzględnieniem przedmiotu świadczenia, sposobie i terminie wykonania umowy oraz dostępnych sposobach płatności. Ważne zmiany dotyczą cen – przedsiębiorca będzie bowiem zobowiązany do podania konsumentowi łącznej ceny wraz z podatkiem i wszystkimi innymi dodatkami, takimi jak np. opłata za transport, dostarczenie czy usługi pocztowe. Istotnym novum jest również obowiązek oznaczenia przycisku kończącego zamówienie: „Zamówienie z obowiązkiem zapłaty” lub inny równoważnym zwrotem informującym konsumenta, że po naciśnięciu tego przycisku będzie on zobowiązany do dokonania zapłaty za zamówienie.
Charakterystyczną cechą umów zawieranych na odległość jest możliwość odstąpienia od nich w określonym czasie. W obecny stanie prawnym czas na odstąpienie od umowy wynosi dziesięć dni, nowa ustawa wydłuża ten termin do czternastu. Kolejny obowiązek informacyjny wiąże się właśnie z prawem odstąpienia od umowy. Przedsiębiorca jest bowiem zobowiązany do poinformowania konsumenta o przysługującym mu prawie odstąpienia wskazując ponadto termin i sposób wykonania tego prawa oraz udostępniając odpowiedni wzór oświadczenia o odstąpieniu od umowy. Do spełnienia tego obowiązku przedsiębiorca może posłużyć się załącznikiem nr 1 do ustawy, który stanowi wzór pouczenia o prawie odstąpienia, który po prawidłowym uzupełnieniu może być doręczony konsumentowi. Załącznik nr 2 do ustawy stanowi wzór oświadczenia o odstąpieniu od umowy, który konsument może uzupełnić odpowiednimi danymi i przekazać sprzedającemu.
Zmiana regulaminu
Jak wprowadzić zmiany do regulaminu? Tego przepisy nie regulują. Nie ulega jednak wątpliwości, że regulaminy można, a czasem nawet trzeba zmieniać. Do regulaminu sklepu internetowego zastosowanie może znaleźć art. 384 k.c. jako ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy. Wiąże on drugą stronę, gdy został on jej doręczony przed zawarciem umowy. Zgodnie z art. 3841 k.c. wzorzec wydany w czasie trwania stosunku umownego o charakterze ciągłym wiąże druga stronę, jeżeli zostały zachowane wymagania określone w art. 384, a strona nie wypowiedziała umowy w najbliższym terminie wypowiedzenia. W przypadku sprzedaży internetowej możemy mieć do czynienia z dwoma rodzajami sytuacji. W pierwszej klient kupuje jednorazowo dany przedmiot bez potrzeby logowania i zakładania w tym celu konta – podczas składania zamówienia po prostu akceptuje treść aktualnego regulaminu, który wiąże go do chwili wykonania umowy. W drugiej sytuacji klient zakłada w danym sklepie internetowym konto w celu dokonywania zakupów, a więc nie ogranicza się do dokonania pojedynczego zamówienia. W takiej sytuacji wymagane jest poinformowanie klienta o zmianach w regulaminie. Jak już wspomniano przepisy nie precyzują trybu wprowadzania zmian do regulaminu, jednak z pewnością muszą one zostać wprowadzone w taki sposób, by klient miał możliwość zapoznania się z nimi. Właściwym sposobem wydaje się np. umieszczenie na stronie internetowej w widocznym miejscu informacji o zmianie regulaminu i terminie jego wejścia w życie np. po 14 dniach od opublikowania lub poinformowanie klientów o zmianach drogą mailową. Sam regulamin może również zawierać postanowienia dotyczące trybu jego zmian, jednak należy pamiętać, by nie było to prawo do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w umowie, ponieważ na podstawie art. 3853 k.c. postanowienie takie może zostać uznane za klauzulę niedozwoloną[5].
Niedopełnienie obowiązków informacyjnych
O uaktualnianiu regulaminów w związku ze zmianą przepisów warto pamiętać, ponieważ prawo wiąże z niedopełnieniem tego obowiązku poważne konsekwencje. Po pierwsze mogą to być określone skutki prawne przewidziane w ustawie o prawach konsumenta. Na przykład w sytuacji nie udzielenia konsumentowi informacji o przysługującym mu prawie odstąpienia od umowy, termin na wykonanie tego prawa wygasa dopiero po 12 miesiącach liczonych od końca standardowego – 14 dniowego terminu. Ponadto w przypadku niepoinformowania o dodatkowych opłatach i kosztach, w tym kosztach zwrotu rzeczy po odstąpieniu od umowy, konsument nie będzie miał obowiązku ponoszenia tych opłat i kosztów.
Po drugie, zgodnie z art. 139b. kodeksu wykroczeń, kto zawierając umowę z konsumentem nie wypełnia obowiązku udzielania informacji (…) lub udziela informacji niepełnych lub nieprawdziwych lub dostarcza dokumenty zawierające informacje niepełne lub nieprawdziwe, podlega karze grzywny. Przedsiębiorca może zatem zostać ukarany grzywną w wysokości od 20 do 5.000 zł.
Po trzecie wreszcie, w sytuacji naruszenia zbiorowych interesów konsumentów (co oznacza na przykład działania naruszające lub mogące naruszyć interesy konsumentów, w szczególności stosowanie zakazanych klauzul we wzorcach umownych, naruszanie obowiązków informacyjnych lub nieuczciwe praktyki rynkowe) przedsiębiorca w postępowaniu prowadzonym przez Prezesa UOKiK może zostać ukarany karą finansową w wysokości do 10% przychodu osiągniętego w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary. Należy podkreślić, że wszczęcie takiego postępowania nie musi być uzależnione od wystąpienia jakiegokolwiek poszkodowanego konsumenta (naruszenie interesów konsumentów może być nawet potencjalne), a karę można otrzymać nawet za działania nieumyślne.
Podsumowanie
Reasumując, na przedsiębiorcy ciąży wiele obowiązków informacyjnych. Ważne jest zatem, by osoby prowadzące sprzedaż internetową na bieżąco śledziły zmiany w prawie zobowiązujące je do wprowadzania zmian w regulaminach, bowiem konsekwencje niedopełnienia obowiązków informacyjnych mogą być dla przedsiębiorców bardzo dotkliwe. Dzięki możliwości stosowania wzorców umownych tj. również regulaminów wprowadzanie zmian nie jest szczególnie uciążliwe i czasochłonne, dlatego tym bardziej należy zadbać o aktualność ich postanowień.
[1] Dz. U. 2014 poz. 827
[2] Dz. Urz. UE L 304 z 22.11.2011, s. 64
[3] Dz. U. 2013 poz. 142
[4] Zob. np. Decyzję Prezesa UOKiK Delegatura we Wrocławiu z dnia 17.06.2011 r. nr 11/2011 , sygn. RWR 61-10/11/JM
[5] W rejestrze klauzul niedozwolonych znajduje się wiele zapisów typu: „X zastrzega sobie prawo do zmiany
Regulaminu” czy „Zmiana regulaminu nie stanowi zmiany warunków umowy”.